تعریف گمرک

گمرک یکی از سازمان های مهم در تمامی کشورهاست که وجهه ی اقتصادی و مالی دارد و مسئول جمع آوری تعرفه ها و کنترل جریان کالاها از جمله حیوانات، حمل و نقل، وسایل شخصی و وسایل خطرناک به داخل و خارج از کشور است.

قانون و مقررات امور گمرکی آن را این گونه تعریف کرده است: گمرک در جمهوری اسلامی ایران مسئول اجرای تمام مقررات، وصول تمامی وجوه گمرکی است. همچنین گمرک مسئول اجرای سایر مقررات و قوانین مربوط به کالاهای ورودی، خروجی و جابه جایی یا انبار کردن کالاهاست.

شورای همکاری گمرک، گمرک را چنین تعریف کرده است: گمرک یک سازمان دولتی برای اجرای قوانین گمرک و شورای همکاری گمرک، گمرک را چنین تعریف کرده است: گمرک یک سازمان دولتی برای اجرای قوانین گمرک و وصول حقوق و عوارض ورودی و صدوری و همچنین واردات، ترانزیت و صادرات کالا می باشد.

به طور کلی گمرک:

– در زمینه ی واردات و صادرات کالا نظارت می کند تا الزامات قانونی توسط وارد کننده و صادر کننده انجام شود.

– در زمینه ی واردات و صادرات نظارت می کند تا محدودیت ها و ممنوعیت های لازم رعایت شده باشد.

– در صورت تطبیق مشخصات کالا، تخفیفات و معافیت های لازم رعایت شده باشد.

– در زمینه ی واردات و صادرات نظارت می کند تا کلیه ی حقوق و عوارضی که تعیین شده به درستی دریافت شود.

واژه شناسی گمرک

واژه ی گمرک از ریشه ی Commercium  اقتباس شده که در زبان های انگلیسی و فارسیCommerce  به معنای بازرگانی و مبادله ی کالا نامیده می شود. همچنین به معنای حقوقی است که بر کالا و مال التجاره تعلق می گیرد و به باور برخی نویسندگان پس از فتح قسطنطنیه دولت عثمانی این واژه را از زبان یونانی گرفته و با گویش ترکی؛ یعنی کومروک استفاده کرده است. در فارسی این واژه از ترکی گرفته شده است. در ضمن، در معاهدات نادر شاه با سلطان محمود خان اول، پادشاه عثمانی (1195 ه.ق) نیز واژه ی گمرک ذکر گردیده است.

خصوصی سازی گمرک

گمرک یکی از چهار بخش اساسی یک دولت است، این چهار بخش عبارتست از : اداره، حفظ قانون، نظم و عدالت و جمع آوری درآمد. برای کاهش فساد بسیاری از کشورها امور گمرک خود را بخش خصوصی کرده اند.  این امر از طریق آژانس های بازرسی صورت می گیرد که محموله را بررسی می کنند و ارزش اعلام شده را قبل از واردات تایید می کنند.  مشارکت دولت با این آژانس های بازرسی چندان موفقیت آمیز نبوده است. مشخص شده است که فرار از گمرک با آغاز به کار این آژانس های بازرسی بیش از پیش شده است و همچنین درگیر شدن چنین آژانس هایی باعث تاخیر در حمل و نقل کالاها شده است.  همه ی اینها باعث شده است که خصوصی سازی گمرک به عنوان یک درمان مهلک در نظر گرفته شود.

عواملی نظیر بخش خصوصی بی کفایت، عدم تمایل دولت به تغییرهای نقش سنتی گمرک، غفلت از تعیین اولویت ها و عدم شفافیت در روند انتقال، سرعت انتقال گمرک را به بخش خصوصی کاهش داده است.

تاریخچه ی گمرک در ایران

در زمان اشکانیان اداره ی گمرک در ایران وجود داشته و برای کالاهایی نظیر ابریشم چین، ادویه ی هندوستان و کالاهای رومی عوارضی از صاحبان آنها دریافت می شده است. در دوره های بعدی ایران شاهد رویه ی تجارت آزاد بوده است. از زمان صفویه به بعد از کالاهای وارده به کشور عوارضی تحت عنوان قرضه دریافت می شده است. از زمان شاه سلیمان به بعد چون نظارت دقیقی در اخذ حقوق گمرکی وجود نداشته گمرک به اجاره داده شد و بدین ترتیب تا بیش از دو قرن تا زمان ورود رایزنان بلژیکی این رویه در ایران ادامه داشت.در سال 1277 ه.ش اجاره ی گمرک لغو شد. علت اصلی این الغا این بود که به موجب عهدنامه ی ترکمانچای مقرر شده بود از کالای وارد شده از روسیه پنج درصد به عنوان بهای گمرکی اخذ شود که برای سایر کشورها هم همین اجرا شد و حقوق گمرکی در ایران براساس پنج درصد استوار گردید بدون آنکه با دولت ایران معامله ای شده باشد.

بعداً که دولت ایران مبادرت به استقراض از روسیه و انگلستان نمود و درآمدهای گمرکی شمال و جنوب گروگان این وام ها شد، در زمان مظفرالدین شاه دولت ایران مستشاران بلژیکی را استخدام نمود تا از حیف و میل درآمدهای گمرکی جلوگیری به عمل آورد. نتیجه ی این مشورت ها این شد که در تاریخ 18 ذیحجه ی 1318 ه.ق اجاره گمرکخانه ها و وصول عوارض داخلی ملغی گردد و مقرر شد از کالاهای صادر شده 5 درصد و به ازای هر بار چهل من تبریز بیست و دو شاهی از مکاری دریافت شود.

پس از استقرار مشروطیت، عنوان وزارت از رئیس مستشاران بلژیک گرفته شد و اداره ی کل گمرک تحت نظارت وزارت دارایی آغاز به کار کرد. اولین تعرفه ی گمرکی براساس ارزش و وزن در سال 1282 ه.ش توسط مستشاران بلژیکی اعلام گردید و ده سال پس از اجرای آن، درآمدهای گمرکی کشور که در سال 1277 ه.ش ده میلیون ریال بوده به 47 میلیون ریال ارتقا پیدا کرد. در سال 1299 ه.ش تعرفه دیگری وضع گردید که برای واردات، مشتمل بر 52 باب و 94 قسمت جزو و از لحاظ صادرات، مشتمل بر 12 باب بود. حداکثر حقوقی که به موجب این تعرفه دریافت می شد، در سال 1306 ه.ش بالغ بر 90 میلیون ریال بود.

پس از الغای کاپیتولاسیون، نخستین قانون تعرفه گمرکی ایران در اردیبهشت 1307 ه.ش براساس حداقل و حداکثر حقوق گمرکی تصویب شد. بموجب آن، دولی که الغای کاپیتولاسیون را به رسمیت شناخته و در نتیجه به عقد قرارداد بازرگانی با ایران توفیق یافته بودند از تعرفه ی حداقل استفاده می کردند و کالاهایی که از سایر کشورها وارد می شد مشمول پرداخت حداکثر حقوق گمرکی گردید.

در سال های 1315،1320، 1329 و 1332 ه.ش چندین بار در قانون تعرفه ی گمرک ایران تجدید نظر شد و سرانجام با استفاده از تجربیات بین الملل، سابقه و طرحی که برای تعرفه ی گمرکی تهیه گردیده و در بسیاری از کشورهای جهان مورد استفاده قرار گرفته بود، قانون تعرفه ی گمرکی در دهم تیرماه سال 1337 به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

بعضی از اصطلاحات به کار رفته در اسناد گمرکی

اصطلاحات گمرکی طبق تعریفی از طرف شورای همکاری ارائه شده اند و تنها در صورتی تغییر می کنند که تعریف دیگری از آن به عمل آمده باشد:

اظهار کالا

بیانیه ای کتبی یا شفاهی است که براساس این قانون اظهار کننده، رویه ی گمرکی مورد نظر خود را درباره ی کالا مشخص می کند و اطلاعات مورد نیاز برای اجرای مقررات گمرکی را ارائه می دهد.

اظهار کننده

صاحب کالا یا نماینده‌ی قانونی او است که کالا را برابر مقررات این قانون به گمرک اظهار می‌کند. در اظهار الکترونیکی، صاحب کالا یا نماینده‌ی قانونی وی به استناد گواهی رقومی (دیجیتالی) تأیید‌شده از مراکز مجاز صدور گواهی مذکور به عنوان صاحب کالا یا نماینده‌ی قانونیِ اظهارکننده شناخته می‌شود.

اظهار نامه ی اجمالی

سندی است که به موجب آن شرکت حمل‌ونقل، فهرست کلی محمولاتی را که باید تخلیه و یا بارگیری شوند، درهنگام ورود و خروج وسیله‌ی نقلیه از کشور اعلام می‌نماید.

اماکن گمرکی

انبارها، باراندازها، اسکله‌ها، فرودگاه‌ها، ایستگاه‌های راه آهن، محوطه‌ها و هر محل یا مکانی است که تحت نظارت گمرک است و برای انباشتن و نگهداری کالاها به منظور انجام تشریفات گمرکی استفاده می‌شود. این اماکن می‌توانند انبارهای گمرکی، انبارهای اختصاصی و سردخانه‌های عمومی باشند.

ورود کالا به اماکن گمرکی و خروج کالا از اماکن مذکور بدون تخلیه و تحویل در این مکان با رعایت مقررات این قانون است.

روز اظهار

زمانی که اظهار نامه ی امضا شده به ضمیمه ی اسناد مربوطه توسط اظهار کننده به صورت دستی یا رایانه ای به گمرک ارائه می شود و شماره ی دفتر ثبت اظهارنامه به آن اختصاص می یابد.

ترخیص

به معنای خروج کالا از اماکن گمرکی پس از انجام تشریفات گمرکی است.

ترخیصیه

سندی است که به موجب آن شرکت حمل و نقلcarrier and forwarder) ) پس از احراز هویت، بلامانع بودن انجام تشریفات گمرکی توسط گیرنده ی کالا را به گمرک اعلام می نماید.

تشریفات گمرکی

کلیه ی عملیاتی که در اجرای مقرات گمرکی انجام می شوند.

تضمین

وجه نقد، ضمانت نامه ی بانکی و بیمه نامه ی معتبری است که برای اجرای الزامات مندرج در مقررات گمرکی نزد گمرک سپرده می شود.

تعهد

قبول الزام کتبی یا الکترونیکی که شخص را در برابر گمرک برای انجام یا عدم انجام عملی ملزم می کند.

حقوق ورودی

حقوق گمرکی معادل چهار درصد ارزش گمرکی کالا به اضافه ی سود بازرگانی که توسط هیئت وزیران تعیین می گردد و وجوهی که به موجب قانون، گمرک مسئول وصول آن است و به واردات قطعی کالا تعلق می گیرند ولی شامل هزینه های انجام خدمات نمی شوند.

حمل یکسره

ورود کالا به اماکن گمرکی و خروج کالا از اماکن مذکور بدون تخلیه و تحویل در این مکان با رعایت مقررات این قانون است.

روز اظهار

زمانی که اظهار نامه ی امضا شده به ضمیمه ی اسناد مربوطه توسط اظهار کننده به صورت دستی یا رایانه ای به گمرک ارائه می شود و شماره ی دفتر ثبت اظهارنامه به آن اختصاص می یابد.

ترخیص کالا

ترخیص کالا عبارتست از ارائه ی مدرک و آماده سازی جهت تسهیل در فرآیند صادرات و واردات کالا به کشور. این فرآیند شامل پرداخت هزینه های گمرکی، حمل و غیره و تحویل گرفتن محموله ی کالا از گمرک و ترخیص کالا به همراه مدارک مربوطه می باشد.

مراحل ترخیص کالا و انجام تشریفات گمرکی

آزادسازی کالا از گمرک شامل مراحل زیر است:

ثبت اظهار در سامانه ی EPL:  

در گمرک کالا باید دیده و بررسی شود که به آن به اصطلاح اظهار می گویند. ثبت اظهار اولین مرحله در ثبت سفارش و ترخیص کالا است که فرد یا نماینده ی قانونی وی باید در سامانه نسبت به تکمیل اظهارنامه در سامانه ی EPL و وارد کردن مشخصات کالا به صورت آنلاین اقدام نماید.
در سایت رسمی گمرک irica.gov.ir در مورد ترخیص انواع کالا توضیحات لازم ارائه شده است.  شما می توانید به عنوان مالک یا نماینده ی قانونی وی فرم اظهارنامه را تکمیل کرده و در پرداخت حقوق ورودی کالا دقت لازم را داشته باشید. از طریق این سامانه یک شماره سریال و یک شماره عطف دریافت می کنید که آن را پرینت کنید و از آن نگه داری کنید.

مدارکی که برای اظهار کالا به آن نیاز پیدا می کنید عبارتند از: اظهارنامه ی واردات قطعی، کپی کارت بازرگانی معتبر قبض انبار، بارنامه، ترخیصیه، گواهی مبدا، اعلامیه تامین ارز، فاکتور یا سیاهه ی خرید، پروفرما یا پیش فاکتور، مجوز ثبت سفارش، لیست عدلبندی، بیمه نامه، پروانه ی بهره برداری، کاتالوگ و بروشور.

مرحله ی احراز هویت و تعیین مسیر

اسناد در این مرحله به خوبی بررسی شده  و در صورت تایید یک شماره ثبت یا کوتاژ اختصاص داده می شود. دریافت کوتاژ به معنی آن است که اظهارنامه ثبت و مهر خواهد گردید.

مرحله ی کنترل کالا

در مرحله ی ترخیص در هنگام کنترل کالا نیاز است که کالا از یکی از کانال های سبز، زرد و قرمز عبور کند. اگر کالا در مسیر زرد و قرمز قرار بگیرد توسط بازرسان مورد بررسی مجدد قرار می گیرد و اسناد توسط بازرسان مطابقت داده می شود و مقایسه می شود. پس از طی کردن ارزیابی اولیه، در بخش دایره ی ارزش، ارزش اظهاری، سوابق گمرکی و موارد دیگر مجدداً مورد بررسی قرار می گیرد.

اخذ مجوزهای لازم

کالای شما چه در زمره ی کالاهای ویژه باشد چه نباشد، باید مجوزهای لازمی نظیر استاندارد، بهداشت، مخابرات، قرنطینه، انرژی اتمی، تجهیزات پزشکی، جهاد، وزارت راه، مالیات و غیره تهیه شود.

مرحله بررسی تعرفه و تطبیق کالا توسط کارشناس

در این مرحله تعرفه ی کالا توسط کارشناسان بررسی و با اسناد کالا مطابقت داده می شود و همچنین سایر مجوزهای مرحله ی قبل  مجدداً توسط کارشناسان بررسی می شود و در صورت تایید مهر و امضا می شود.

صندوق و صدور سند ترخیص
صاحب کالا باید پس از تایید نهایی گمرک، مبلغی را به صورت نقدی پرداخت کند و بعد از اینکه گمرک فیش پرداخت را دریافت نمود باید فیش پروانه سبز گمرک باری برای صاحب کالا صادر گردد. حالا صاحب کالا می تواند کالا را از گمرک خارج کند.

 

انبارداری و اجازه ی بارگیری

پس از صدور سند ترخیص از طرف گمرک، صاحب کالا باید کالاهای مربوط به حمل و نقل کالا را انجام داده و با شرکت حمل و نقل نیز تسویه کند. بعد از دریافت قبض انبار و مدارک مورد نیاز، گمرک مجوز بارگیری را برای فرد صاحب کالا صادر می کند که در این صورت صاحب کالا باید هزینه های انبارداری که در گمرکات مختلف وجود دارد و شامل هزینه ی تخلیه و بارگیری، بیمه کالا، مدت زمان رسوب کالا در انبار و غیره است، بپردازد.

خروج کالا از گمرک

در مرحله ی نهایی صاحب کالا بیجک انبار را دریافت می کند. در این مرحله انباردار پس از کنترل پروانه سبز گمرکی مهر درب خروج، بیجک انبار را صادر کرده و به صاحب کالا اجازه می دهد تا وسیله ی نقلیه مورد نظر خود را برای بارگیری وارد گمرک کند. در این مرحله نیز محموله توسط مامورین گمرکی دوباره بازرسی شده و بعد از آن به صاحب کالا اجازه ی خروج کالا داده خواهد شد.

اینویس و پکینگ لیست

اینویس(Invoice): اینویس یا صورتحساب، که به آن سیاهه تجاری نیز گفته می‌شود، یکی از اسناد مهم بوده که فروشنده (صادرکننده کالا) به همراه سایر اسناد مطابق با قرارداد فروش برای خریدار ارسال می‌نماید. این سند حاوی اطلاعاتی درباره مبلغ تعیین شده بوده که خریدار باید در ازای تحویل کالا یا خدمت به فروشنده پرداخت نماید. اینویس بیشتر سندی است که بین خریدار و فروشنده رد و بدل می‌گردد ولی گاهی می‌تواند در وجه اشخاص نیز صادر شود.

پکینگ لیست(Packing List):  لیست عدل بندی که به پکینگ لیست (Packing List) معروف است، ساختار و کارکردی مشابه اینویس (invoice)  داشته که علاوه بر استفاده در هنگام انجام تشریفات گمرکی و صادرات و واردات کالا، برای شرکت

های حمل و نقل نیز مفید و قابل استفاده است. در لیست عدل بندی اطلاعات محموله شامل نوع، تعداد، ابعاد، وزن خالص و ناخالص در سندی درج می گردد.